Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Godziny
otwarcia

Pn.: 800 - 1200
Wt., Śr., Czw., Pt., Sb., Nd.:

Adres
muzeum

ul. Rybickiego 3
38-500 Sanok

Drewniana synagoga z Połańca znajduje się w obrębie Galicyjskiego Rynku sanockiego skansenu. Wyjątkowo, jak na ten skansen, nie jest obiektem oryginalnym, a repliką XVIII wiecznej bóżnicy, spalonej w czasie II wojny światowej. Została ufundowana przez Muzeum i oficjalnie oddana do użytku w dniu 7 października 2021 roku.
Wielkość synagogi, idealnie pasująca do powierzchni docelowej działki, oraz zachowana archiwalna dokumentacja architektoniczna i fotograficzna były decydujące o wyborze tego obiektu i wykonaniu jego wiernej kopii. Synagoga jest ulokowana przy ulicy wylotowej z południowo-wschodniego naroża Rynku, biegnącej w głąb Parku Etnograficznego. Stoi naprzeciwko piekarni i nieopodal stawu. Synagoga jest orientowana, poprzedzona niewielkim placem i – jak nakazuje żydowskie prawo religijne – od strony wschodniej nie ma zabudowanej przestrzeni. Wzniesiona jest na planie prostokątnym o wymiarach 22 × 11 metrów. W układzie architektoniczno-przestrzennym złożona jest z sali modlitw, sieni z pomieszczeniem bocznym (izba) oraz modlitewni dla kobiet (babiniec). Główne pomieszczenie, to jest sala modlitw, ma plan zbliżony do kwadratu (10,80 × 10,50 m, wysokość ścian do górnego wieńca: 4,50 m; wysokość w najwyższym punkcie sklepienia: 6,50 m) i od zachodu poprzedzona jest sienią, zaś izba znajduje się po stronie południowej. Z kolei nad sienią ulokowany jest babiniec, dostępny z zewnętrznej galerii, do której prowadzą schody. Ściany budynku – zrębowe z ostatkami i wzmocnione obustronnie lisicami – otacza konstrukcja przysłupowa, która stanowi dodatkowe oparcie dla więźby dachowej. Dach – gontowy, czterospadowy o konstrukcji krokwiowo- jętkowej – kryje sklepienie zwierciadlane na fasecie, które rozpięte jest nad salą modlitw. Wnętrzu synagogi oświetlenie zapewniają liczne i duże okna. W sali modlitw okna po stronie wschodniej i południowej wypełnione są wielobarwnymi witrażami z inskrypcjami fundacyjnymi. Synagoga otrzymała pełną aranżację. Jest idealnym miejscem ekspozycji muzealnej kolekcji judaików. Służy celom edukacyjnym. Podstawowe wyposażenie zostało zrekonstruowane na postawie dokumentacji archiwalnej synagogi połanieckiej (bima, chórki, schody i podium aron ha-kodesz), uzupełnione zabytkami i dopełnione kopiami sprzętu z wybranych przykładów zaczerpniętych z archiwalnej dokumentacji ikonograficznej wnętrz synagogalnych. W sali modlitw zwracają uwagę główne elementy jej wyposażenia, oba znacznych rozmiarów i bardzo efektowne: aron ha-kodesz i bima. Aron (ha-) kodesz (hebr., święta skrzynia), nazywane także Arką lub „szafą ołtarzową”, służące do przechowywania rodałów Tory, ustawione jest centralnie przy ścianie wschodniej pomiędzy oknami. Stoi na wysokim podium i prowadzą do niego schody poprzedzone bramką. Pośrodku sali znajduje się podwyższenie-mównica, czyli bima (hebr., podwyższenie) o ażurowym baldachimie, z której odczytuje się Torę. Zwój Tory rozkładany jest na specjalnym stole (hebr. schulhan) przykrytym obrusem (hebr. map(p)a). Obok Arki, ujętej przyściennymi lichtarzami, zawieszona jest XVIIIwieczna lampa, ner tamid (hebr., wieczne światło), która znaczy stałą Boską obecność i przypomina o Boskim czuwaniu nad narodem wybranym. Na ścianie wschodniej zawieszona jest także tablica ze słowem mizrach (hebr., wschód), wyznaczająca kierunek modlitw, to jest w stronę Jerozolimy. Przed Arką, a właściwie po południowej stronie schodów, stoi pulpit (hebr. am(m)ud) dla kantora (hebr. chaz(z)an), który przewodniczy modlitwom. Na pulpicie ustawiona jest tablica, sziwiti (hebr., stawiam), z inskrypcją, której głównym członem jest pierwsze słowo Psalmu 16,8: Stawiam sobie zawsze Pana przed oczy. W tym sziwiti zawarta jest inskrypcja o muzealnej fundacji kopii synagogi z Połańca. Obok Arki, na podwyższeniu, ustawiony jest ośmioramienny świecznik, tzw. menora chanukowa, zapalana podczas obchodów święta Chanuki (hebr., Święto Światła). Jest namiastką i nawiązaniem do menory, siedmioramiennego świecznika ze Świątyni Jerozolimskiej. W sali modlitw, pod ścianą północną, znajduje się fotel Eliasza (hebr. kise szel Elijahu), używany podczas ceremonii obrzezania. Mógł mieć różną lokalizację, w zależności od lokalnej tradycji: na bimie lub po południowej czy północnej stronie Arki. Fotel Eliasza to fotel o podwójnym siedzisku lub zestawione ze sobą dwa krzesła lub fotele, tak jak ma to miejsce w tej synagodze. Ponieważ jest przeznaczony tylko dla proroka Eliasza, który asystuje każdemu obrzezaniu, to nikt nie może na nim usiąść, za wyjątkiem sandaka (hebr., odpowiednik ojca chrzestnego), który trzyma dziecko na kolanach podczas ceremonii. Wyposażenie uzupełniają ławki oraz pulpity z modlitewnikami ustawione wzdłuż ścian. Dodatkowym źródłem oświetlenia dla sali modlitw są wiszące lampy oraz para XVIII-wiecznych odblaśnic, takich samych, jakie zostały uwiecznione na archiwalnej inwentaryzacji synagogi połanieckiej.
Przy ścianie zachodniej zrekonstruowano podwyższenia dla chóru chederu (żydowskiej religijnej szkoły elementarnej). To miejsce przeznaczono również na prezentację fragmentu Tory synagogalnej z Połańca, cudem ocalałej z pożogi wojennej. Tutaj także umieszczono reprodukcje jedynie dwóch zachowanych archiwalnych zdjęć fragmentów polichromii ściennej sklepienia sali modlitw synagogi połanieckiej oraz barwnych jej odrysów. W sali modlitw odtworzono częściowo polichromię ścienną. Zachowane barwne odrysy malowideł (w skali 1:1), niestety niekompletne, pozwoliły jedynie na ich wybiórcze skopiowanie. Niemniej, nawet w takiej postaci, dają wyobrażenie o oryginalnej malarskiej dekoracji pomieszczenia. A była to wielobarwna dekoracja szczelnie pokrywająca ściany i sklepienie. Pełna była motywów roślinnych, zwierząt, ptactwa i fantastycznych stworzeń oraz medalionów i tablic wypełnionych inskrypcjami. Z tego bogactwa wyobrażeń został odtworzony m.in. jednorożec na ścianie wschodniej, na sklepieniu Lewiatan, a w partiach podokiennych ściany południowej i północnej – orzeł, wiewiórka, lew, bocian, zając oraz niedźwiedź (?). Z kolei okna otrzymały roślinne bordiury. SYNAGOGA Z POŁAŃCA W sieni i izbie można zapoznać się z archiwalną dokumentacją architektoniczno- ikonograficzną synagogi połanieckiej. Składa się na nią szczegółowa inwentaryzacja architektoniczna budynku, w tym przekroje, plany, szkice, odrysy polichromii oraz fotografie. Są tutaj kufry, które mogły służyć np. do przechowywania wycofanego z użytku uszkodzonego sprzętu synagogalnego. Do znajdującego się na piętrze pomieszczenia dla kobiet wchodzi się z sieni po schodach wprowadzonych wtórnie. Będąc w babińcu ma się niepowtarzalną okazję ujrzenia sali modlitw – dostępnej tylko mężczyznom – z „kobiecej perspektywy”, to jest przez wąski prześwit w ścianie. Modlitewnia dla kobiet służy prezentacji muzealnej kolekcji judaików. Są to zabytki rzemiosła artystycznego związane z religijną praktyką synagogalną i prywatną. Można m.in. zobaczyć korony na rodały Tory, wskaźniki do czytania Tory, ubrany w paramenty zwój Tory, misterne oprawy na zwój Księgi Estery, bogaty i różnorodny zbiór balsaminek (puszek na wonności) używanych na zakończenie szabatu czy lampek na Chanukę. A ponieważ żaden z tych przedmiotów nie istniał w oderwaniu od człowieka, to kolekcji towarzyszą reprodukcje portretów fotograficznych żydowskich mieszczan leskich, autorstwa Jana Krzywowiązy, będących własnością Muzeum. Wymiar edukacyjny został zaakcentowany tablicami informacyjnymi dla poznania i lepszego zrozumienia samej synagogi oraz poszczególnych przedmiotów z kolekcji. Obecność synagogi w sanockim Parku Etnograficznym jest dopełnieniem obrazu wielokulturowości tutejszych terenów, na których, tuż obok siebie, w niejednym mieście, miasteczku i wsi, stały kościoły, cerkwie i bóżnice. Bo była to ziemia wspólna dla Polaków, Rusinów (Ukraińców) i Żydów. I o tym wszystkim mówi rozległy, piękny i zasobny w materialne dziedzictwo narodowe sanocki skansen.
facebook
mbl
mbl